احادیث امام علی (ع)

نیکی و نیکوکاری یکی از مفاهیم ارزشمند اخلاقی و مضامین والای تربیتی است که در تعالیم دین مبین اسلام تأکید جدی و اساسی بر آن صورت گرفته است؛ از آیات نورانی وحی گرفته تا آموزه های مکتب اهل بیت علیهم السلام. هدف غایی و نهایی از دین الهی، چیزی جز رواج خوبی ها و بسط و گسترش نیکوکاری ها نیست، لیکن در این میان از امام علی (علیه السلام) در مورد نیکوکاری و بذل احسان احادیثی ارزشمند و روایاتی سازنده ذکر شده است که عمل به هریک از آن ها، می تواند سالک الی الله را به سرمنزل مقصود رهنمون سازد و مقدمات تقرب وی را به درگاه خداوندی بیش ازپیش هموارتر کند. درحقیقت یکی از محوری ترین مسائل در کتاب ارزشمند نهج البلاغه، توجه به مسئلۀ مهم نیکوکاری است که در آن به آثار ارزندۀ نیکوکاری اشاره های مکرری شده است. این پژوهش باهدف تبیین دیدگاه مولا علی (علیه السلام) در مورد نیکوکاری و با کندوکاو در کتاب های معتبر حدیثی، به خصوص کتاب گران سنگ نهج البلاغه صورت گرفته است تا بتوان با توجه به سخنان نورانی آن امام همام، در انجام کار نیک و رواج نیکوکاری عزمی راسخ و اراده ای استوار داشت.

منش نیکان
اَلاْ یثارُ شیمَهُ الاَْبْرارِ.(۶۴)
از خودگذشتگى ، روش نیکان است .

پاسخ نیکى
اِذا اُسْدِیَتْ اِلَیْکَ یَدٌ فَکافِئْها بِما یُرْبى عَلَیْها.(۶۵)
هر گاه دست احسانى به سوى تو دراز شد آن را با احسانى افزون تر، پاداش ده …

تشویق به احسان
اَحْسِنْ کَما تُحِبُّ اَنْ یُحْسَنَ اِلَیْکَ.(۶۶)
[به دیگران ] نیکى کن ، چنان که دوست مى دارى به تو نیکى شود.

راه بازداشتن بد کار
اُزْجُرِ الْمُسِى ءَ بِثَوَابِ الُْمحْسِنِ.(۶۷)

با پاداش به نیکوکار، بدکار را از بدى بازدار.

احسان فراگیر
اَلُْمحْسِنُ مَنْ عَمَّ النّاسَ بِالاِْحْسانِ.(۶۸)
نـیـکـوکـار [واقـعـى و کـامـل ] کسى است که به همه مردم نیکى کند [و احسانش را از هیچ کس دریغ نورزد].

برترین کار نیک
اَفْضَلُ الْمَعْرُوفِ اِغاثَهُ الْمَکْهُوفِ.(۷۰)
با ارزش ترین کارهاى نیک ، فریادرسى ستم دیده است .

احسان در مقابل بدى
عاتِبْ اَخاکَ بالاِْحْسانِ اِلَیْهِ، وَارْدُدْ شَرَّهُ بِالاِْنْعامِ عَلَیْهِ.(۷۱)
برادرت را با نیکى کردن به او، سرزنش کن ، و آزارش را با انعام پاسخ بده .

منت گذاشتن
اَلْمَنُّ یُنَکِّدُ الاِْحْسانَ.(۷۲)
منت گذارى ، [وزن ] احسان و نیکى را سبک مى کند.

استقامت بر نیکى ها
لا یُزَهِّدَنَّکَ فِى الْمَعْرُوفِ مَنْ لا یَشْکُرُهُ لَکَ، فَقَدْ یَشْکُرُکَ عَلَیْهِ مَنْ لا یَسْتَمْتِعُ بِشَىْءٍ مِنْهُ وَ قَدْ تُدْرِکُ مِنْ شُکْرِ الشّاکِرِ اَکْثَرَ مِمّا اَضاعَ الْکافِرُ.(۷۳)
هـرگز ناسپاسى افراد از انجام دادن کار نیک دلسردت نکند، که کسانى نیز هستند که بى هیچ بهره یا منتى ، سپاست مى گویند، و چه بسا که از سپاس سپاسگزاران بیش از آنچه ناسپاس ، تباه ساخته ، بهره مند شوى .

احسان کامل
اِکْمالُ الْمَعْرُوفِ اَحْسَنُ مِنِ ابْتِدائِهِ.(۷۴)
به انجام رساندن نیکى بهتر از آغازیدن آن است .

نشانه نیکوکار
اَلُْمحْسِنُ من صَدَّقَ اَقْوالَهُ اَفْعالُهُ.(۷۵)
نیکوکار کسى است که کردار او گفتارش را تصدیق کند.

پیشگامى در نیکى
اِغْتَنِمْ صَنائِعَ الاِْحْسانِ وَارْعَ ذِمَمَ الاِْخوانِ.(۷۶)
[آنگاه که زمینه انجام ] کارهاى نیک [پیش آمد، آن ] را غنیمت شمار؛ و عهدها و پیمان هایى را که با برادرانت بسته اى ، مراعات کن .

ماهیت نیکى
اَلْبِرُّ عَمَلٌ مُصْلِحٌ.(۷۷)
نیکى [در حق دیگران ] عملى است اصلاحگر.

ارزش نیکوکارى
اِفْعَلُوا الْخَیْرَ وَ لا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَیْئاً فَاِنَّ صَغِیرَهُ کَبیرٌ وَ قَلِیلَهُ کَثِیرٌ.(۷۸)
نیکوکار باشید و نیکوکارى را کوچک مشمرید، چرا که خُردِ آن بزرگ و اندکش بسیار است .

پدیده جاودانه
اَلْخَیْرُ لا یَفْنى .(۷۹)
کار خیر هرگز فانى نمى شود.

ارزش نام نیک
وَ لِسانُ الصِّدْقِ یَجْعَلُهُ اللّهُ لِلْمَرْءِ فِى النّاسِ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْمالِ یَرِثُهُ غَیْرُهُ.(۸۰)
نـیـکـنـامى اى که خدا براى کسى در میان مردم ، مقرر مى دارد بهتر است براى او از مالى که به عنوان ارث در میان دیگران به یادگار مى ماند.

نیکى غیر ماندگار
ما خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدُهُ النّارُ.(۸۱)
خوشى و نیکى که آتش (کیفر الهى ) را به دنبال داشته باشد، خوشى و نیکى نیست.

۶۴ ـ شرح غررالحکم ، ج ۱، ص ۱۵۹.
۶۵ ـ نهج البلاغه ، ح ۵۹، ص ۱۱۱۴.
۶۶ ـ نهج البلاغه ، ن ۳۱، ص ۹۲۱.
۶۷ ـ همان ، ح ۱۶۸، ص ۱۱۷.
۶۸ ـ شرح غررالحکم ، ج ۲، ص ۲۹.
۶۹ ـ همان ، ج ۳، ص ۴۲۵.
۷۰ ـ شرح غررالحکم ، ج ۲، ص ۳۹۱.
۷۱ ـ نهج البلاغه ، ح ۱۵۰.
۷۲ ـ شرح غررالحکم ، ج ۱، ص ۱۷۸.
۷۳ ـ نهج البلاغه ، ح ۱۹۵، ص ۱۱۷۹.
۷۴ ـ شرح غررالحکم ، ج ۲، ص ۷۵.
۷۵ ـ همان ، ج ۱، ص ۲۹۷.
۷۶ ـ همان ، ج ۲، ص ۱۹۵.
۷۷ ـ همان ، ج ۱، ص ۱۴۸.
۷۸ ـ نهج البلاغه ، ح ۴۱۴، ص ۱۲۸۴.
۷۹ ـ شرح غررالحکم ، ج ۱، ص ۲۲۹.
۸۰ ـ نهج البلاغه ، خ ۲۳، ص ۸۴.
۸۱ ـ همان ، ح ۳۸۰، ص ۱۲۷۰.

کتاب خدا در زندگی انسان از شهید مطهری

قرآن و نهج البلاغه